Norwegowie a religia – tradycja i nowoczesność

Posted on 23 lipca, 2025

/ Kaisa

Norwegowie a religia? Kiedy mówimy o religijności norweskiego społeczeństwa potrzebne jest skupienie się na trzech obszarach: społeczeństwie zsekularyzowanym i roli Human-Etisk Forbund (HEF), pozycji Den Norske Kirke w społeczeństwie oraz norweskim podejściu do religii w ogóle.

Społeczeństwo norweskie podlegało procesom sekularyzacyjnym podobnym do tych, które nastąpiły w innych krajach zachodnio-europejskich. Sekularyzacja rozumiana jako utrata wpływu religii na społeczeństwo rozpoczęła się w Norwegii od uchwalenia w 1845 roku tzw. Dissenterloven czy Prawa Dysydentów, pozwalające na praktykowanie innych niż państwowa religii, takich jak judaizm czy katolicyzm.[1] Trzeba bowiem pamiętać, że po reformacji w 1537 roku w Norwegii, tak jak w wielu innych protestanckich krajach kościół był podporządkowany państwu, a więc królowi. Nie oznaczało to jeszcze pełnej swobody wyznania, bo nie obejmowało wyznań niechrześcijańskich, ale dawało obywatelom i członkom państwowego kościoła możliwość wystąpienie z niego i przyjęcie innych wyznań chrześcijańskich. Tak, więc moment, w którym Kościół Norwegii zaczął uzyskiwać autonomię od państwa był jednocześnie momentem, w którym tracił on swój ideowy monopol. Kolejnym krokiem na drodze do swobody światopoglądowej z jednej i usamodzielnienia się Kościoła Norwegii od państwa z drugiej strony, była ustawa o wolności wyznania z 1969, a proces ten domknął się ostatecznie gdy w 2017 roku nastąpił formalny rozdział Den Norske Kirke i państwa.[2]

Na sekularyzację społeczeństwa i jednostek w Norwegii wpływały po prostu zmiany, które zachodziły od XIX, przez XX aż po XXI jakimi były rozwój nauk przyrodniczych, społecznych i technologii, zwłaszcza po drugiej wojnie światowej, czy wreszcie geopolityczna i kulturowy postkolonializm z jego konsekwencjami oraz postępująca globalizacja. Wielokulturowa rzeczywistość czasów współczesnych w Europie północnej przejawiła się powstaniem zjawiska „wiary bez przynależności”[3], gdzie ludzie uważają się za wierzących i nie przeczą istnieniu Boga, czy wymiaru duchowego ludzkiego życia, ale nie deklarują przynależności do żadnej religii. Na tle tych przemian pojawia się w latach 50tych XX wieku istotna dla norweskiego społeczeństwa organizacja, Human-Etisk Forbund, Norweskie Stowarzyszenie Humanistyczne, której roli w krajobrazie społecznym Norwegii nie da się przecenić. Założona w 1956 przez biologa Kristiana Horna zrzesza agnostyków i ateistów, liczy sobie obecnie ponad 150 tysięcy członków. Za ramy ideologiczne organizacja przyjęła Powszechną Deklarację Praw Człowieka ONZ[4]. Na co dzień najbardziej widocznym przejawem działalności Stowarzyszenia jest organizowanie różnych ceremonii przejścia upamiętniających ważne momenty w życiu człowieka, tj. navnefest, ceremonie nadawania imienia, obywatelskie/humanistyczne konfirmacje, czy humanistyczne pogrzeby. Jednak najważniejszym osiągnięciem HEF jest promowanie równości wyznaniowej, równouprawnienia płci, praw człowieka i etyki humanistycznej, co wydatnie przyczyniło się do rozwoju neutralności religijnej w instytucjach państwowych, ale przede wszystkim wpłynęło na rozwój postaw pluralistycznych w społeczeństwie norweskim. Również dzięki temu stowarzyszeniu norweskie społeczeństwo stało się tak dalece tolerancyjne.

Historycznie jest Norwegia krajem ewangelicko-luterańskim i kulturotwórcze dla całej Europy chrześcijaństwo właśnie w tej formie odcisnęło tutaj swoje piętno. Trzeba pamiętać, że Den Norske Kirke jest kościołem narodowym i jako taki przechowuje w pewnym sensie część norweskiej tożsamości narodowej. Stosunek Norwegów do Den Norske Kirke jest specyficzny. Nominalnie ponad 60% przynależy do Kościoła Norweskiego. Tymczasem wg badań „Norsk Monitor” z 2016 i European Values Study ponad połowa Norwegów nie wierzy lub nie jest pewna czy wierzy w Boga.[5] Nie przekonania, więc a przywiązanie do tradycji decyduje o przynależności i zawieraniu kościelnych ślubów, chrzczeniu dzieci, kościelnej konfirmacji, czy obchodzeniu takich świąt jak Jul, Boże Narodzenie, czy Påske, Wielkanoc. Jednak wartości ewangelizmu luterańskiego przeniknęły do świadomości społecznej i ukształtowały norweską mentalność. Wg ekonomisty i społecznego badacza Roberta H. Nelsona to nauki o „powszechnym kapłaństwie” wpłynęły na rozwinięcie silnego wspólnotowego poczucia odpowiedzialności w społeczeństwie norweskim, a wewnętrzna demokracja kościoła w postaci rad parafialnych zainspirowała norweską demokrację oddolną i ruch w kierunku decentralizacji demokracji.[6] Tezy te oczywiście nie są oryginalne, bo już na początku XX wieku zostały zaprezentowane w słynnym dziele „Etyka protestancka a duch kapitalizmu”, socjologa Maxa Webera. Wychodząc poza doktrynę i organizację,Den Norske Kirke dostrzegł swoje miejsce w dynamicznie rozwijającym się, pluralistycznym świecie i zrozumiał swoją rolę w tak silnie demokratycznym społeczeństwie jak norweskie, jako miejsce otwarte i miejsce spotkania całego społeczeństwa. Stąd też, pomimo początkowych kontrowersji otwarcie się na osoby LGBT czy kapłaństwo kobiet. I tak od 1956 roku kobiety mogą być wyświęcane na kapłanów[7], a od 2015 roku udziela się małżeństw parom jednopłciowym.[8]

Kościół Norwegii wspierany jest też przez państwo. W 2022 rząd przeznaczył blisko 2,5 miliarda NOK na pensje, emerytury i inne świadczenia dla duchownych i pracowników kościelnych, jak również na utrzymanie budynków i cmentarzy. Inne związki wyznaniowe nie otrzymują takich wysokich dotacji za co rząd jest krytykowany m. in. HEF. Tak wysokie dofinansowanie może wynikać z tego, że choć formalnie kościół nie jest już częścią państwa to w konstytucji dalej zapisany jest jako kościół narodowy. [9]

Kiedy mówimy o tym, że stosunek Norwegów do religii jest powściągliwy i neutralny, należałoby raczej powiedzieć – nie emocjonalny czy nieekspresyjny. Przy czym chodzi tutaj raczej o brak emocjonalnego zaangażowania niż obojętność. Religia jest dla nich kwestią prywatną i indywidualną, a jeśli ktoś jest wierzący właśnie, to nawet i intymną. Bardzo istotna jest wolność wyznania. Jest fundamentalnym prawem zapisanym w artykule 16 konstytucji.[10] Co za tym idzie norweskie społeczeństwo charakteryzuje duża tolerancja dla różnych wierzeń religijnych, postaw i przekonań, a także ich braku.

Podsumowując można stwierdzić, że norweskie społeczeństwo charakteryzuje się wyraźnym procesem sekularyzacji, który przyczynił się do ograniczenia ideowego monopolu Den Norske Kirke, co jednak nie doprowadziło do jego marginalizacji a sam kościół odnalazł się w nowej sytuacji. Jednocześnie Human-Etisk Forbund, organizacja promująca etykę humanistyczną i pluralizm światopoglądowy, jeszcze przyczyniła się do ugruntowania postaw tolerancyjnych i otwartości światopoglądowej w mentalności norweskiej. Norwegowie przynależą do Kościoła narodowego ze względów kulturowych, a nie ideowych. Ich stosunek do religii cechuje powściągliwość i prywatność, a wolność wyznania oraz tolerancja wobec różnorodnych przekonań stanowią ważne fundamenty współczesnej kultury norweskiej.

Źródła:

https://snl.no/sekularisering data dostępu 3.07.2025

https://snl.no/Human-Etisk_Forbund data dostępu 4.07.2025

https://profilbaru.com/article/Religion_in_Norway data dostępu 4.07.2025

https://www.helsinki.fi/en/news/fair-society/lutheranism-has-provided-foundations-nordic-welfare-state data dostępu 4.07.2025

https://www.ecoi.net/en/document/2092390.html data dostępu 4.07.2025

https://nbl.snl.no/Ingrid_Bjerk%C3%A5s data dostępu 4.07.2025

kirken.no/nb-NO/om-kirken/diakoni-og-samfunnsansvar/lhbt-i-den-norske-kirke data dostępu 4.07.2025

https://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/konst/norwegia-r2.html https://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/konst/norwegia-r2.html

[1] https://snl.no/sekularisering

[2] https://snl.no/sekularisering

[3] https://snl.no/sekularisering